Əliyevin Çin səfəri: Bakının rəqabət aparan maraqları idarə etmək bacarığı... - TƏHLİL

Bu hesabatda Prezident İlham Əliyevin 2025-ci il aprelin 22-dən 24-dək Çinə dövlət səfərinin geosiyasi nəticələri Azərbaycanın inkişaf edən xarici siyasətinin daha geniş kontekstində qiymətləndirilir.

Azərbaycan və Çin ikitərəfli münasibətlərini “hərtərəfli strateji tərəfdaşlığa” yüksəldib. Bu münasibətlər ticarət və infrastrukturdan kənara çıxan yaşıl enerji, texnologiya və regional inteqrasiyanı əhatə edən əməkdaşlığın yeni mərhələsini əks etdirir.

Bakı “Bir kəmər, bir yol" təşəbbüsündə (BRI) öz yerini möhkəmləndirdiyi və Orta Dəhlizdəki rolunu gücləndirdiyi bir vaxtda bu səfər Azərbaycanın Pekin ilə əlaqələrini genişləndirmək, eyni zamanda Avropa İttifaqı ilə əlaqələri saxlamaq strategiyasını vurğulayır.

Bununla belə, Çinlə artan iqtisadi qarşılıqlı asılılıq Azərbaycanın geosiyasi tarazlığı üçün mürəkkəb strateji təsirlər yaradır.

*Azərbaycan və Çin enerji, infrastruktur və rəqəmsal texnologiyalar sahəsində əməkdaşlığı gücləndirərək, münasibətlərini hərtərəfli strateji tərəfdaşlığa yüksəldiblər.

*Bakının Pekinin "Bir kəmər, bir yol" təşəbbüsünə və Orta Dəhlizə inteqrasiyası özünü Şərq və Qərb arasında mərkəzi logistika və enerji qovşağı kimi mövqe tutmaq üçün düşünülmüş səylərini əks etdirir.

*Azərbaycan Çinlə əlaqələri gücləndirməklə yanaşı, eyni zamanda Avropa ilə strateji əlaqələrini qoruyur.

Səfər zamanı Prezident Əliyev və Sədr Si Cinpin Azərbaycan-Çin münasibətlərini hərtərəfli strateji tərəfdaşlığa yüksəldən birgə bəyannamə imzalayıblar. Bu addım BRI çərçivəsində on illik əməkdaşlığı birləşdirir və enerji, infrastruktur, rəqəmsal iqtisadiyyat və regional əlaqə sahələrində əməkdaşlığı rəsmiləşdirir. İki ölkə arasında 20-dən çox hökumətlərarası və qurumlararası saziş imzalanıb, onların bir çoxu bərpa olunan enerji, hüquqi əməkdaşlıq, təhsil və əqli mülkiyyətin qorunması kimi mühüm sektorlara yönəlib.

Çin Azərbaycana özünü Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz vasitəsilə Avropa ilə birləşdirən transxəzər marşrutu olan Orta Dəhlizdə əsas qovşaq kimi baxmaqda davam edir. Bu marşrutun əhəmiyyəti Rusiyada davam edən qeyri-sabitlik və Şimal Dəhlizinin həyat qabiliyyətinin azalması səbəbindən nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb. İki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 2023-cü ildə 3,7 milyard dollara çatıb, logistika və enerji sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi sayəsində daha da artım gözlənilir. Azərbaycan Çinin Cənubi Qafqazda əsas ticarət tərəfdaşına çevrilib.

Ən əhəmiyyətli hadisələr arasında yeni enerji sazişləri, xüsusən də bərpa olunan enerji sektorunda saziş yer alır. Çin şirkətləri 100 MVt gücündə Qobustan Günəş Elektrik Stansiyasını birgə inkişaf etdirəcək və Xəzər dənizində 2 GVt-lıq iddialı külək утукошыш layihəsində iştirak edəcək. Bu təşəbbüslər Azərbaycanı həm qalıq yanacaq ixracatçısı, həm də regional təmiz enerji innovasiya mərkəzi kimi mövqeləndirir.

Azərbaycan və Çin arasında diplomatik münasibətlər 1992-ci ildə başlayıb. O vaxtdan bəri praqmatik əməkdaşlıq ticarət, infrastruktur və enerji sahələrində cərəyan edən ikitərəfli əlaqələri xarakterizə edir. 2013-cü ildə fəaliyyətə başlayan Çinin "Bir kəmər, bir yol" təşəbbüsü Avropa və Asiyanın kəsişməsində strateji mövqeyinə görə Azərbaycana təbii tərəfdaş kimi önəm verir. Enerji ixracını şaxələndirməyə və ənənəvi Avropa və Türkiyə marşrutlarından asılılığı azaltmağa çalışan Bakı bu təşəbbüsü Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu və Ələt Azad İqtisadi Zonası kimi öz infrastruktur layihələri vasitəsilə dəstəkləyir.

Bu tendensiya son illərdə daha da sürətləndi. 2024-cü ilin iyulunda, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) Astanada keçirilən sammiti çərçivəsində iki ölkə bu ilin aprelində hərtərəfli yenilənmə üçün zəmin yaradan strateji tərəfdaşlıq bəyannaməsi imzaladı. Bu impuls təkcə qarşılıqlı iqtisadi maraqları deyil, həm də çoxqütblü qlobal idarəçiliyə, xüsusən də Qərb və Şərq blokları arasında artan qütbləşməyə dair ümumi baxışı əks etdirir.

Azərbaycanın xarici siyasəti ənənəvi olaraq strateji tarazlıq ətrafında cərəyan edib və Prezident İlham Əliyevin Pekinə son səfəri Bakının rəqabət aparan maraqları idarə etmək bacarığını nümayiş etdirir. Bir tərəfdən, Qafqaz respublikası Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə həyati əhəmiyyətli qaz tədarükünü təmin edərək, Avropanın enerji bazarlarına dərindən inteqrasiya edir, digər tərəfdən, onun Çinlə əlaqələri hazırda infrastruktur, texnologiya və investisiyalar hesabına keyfiyyətcə fərqli mərhələyə qədəm qoyur.

Bu ikili yol strategiyası bir neçə məqsədə xidmət edir. Bu, Azərbaycanın heç bir geosiyasi aktordan hədsiz dərəcədə asılı olmamasını təmin edir və ona regional siyasətinin formalaşdırılmasında daha çox müstəqillik verir. Bu, həmçinin Bakıya beynəlxalq profilini artırmaq üçün coğrafi mövqeyindən və enerji resurslarından istifadə edərək çoxsaylı tərəfdaşların iqtisadi və siyasi faydalarından istifadə etməyə şərait yaradır.

Azərbaycanın Çinlə iqtisadi əlaqələri dərinləşdikcə, regional və beynəlxalq məsələlərdə Pekinin mövqeləri ilə uzlaşmaq üçün daha çox təzyiq altında qala bilər. Çin ilə artan əlaqə, xüsusən də Çin şirkətləri limanlar, dəmir yolları və enerji aktivləri kimi strateji infrastruktur üzərində təsir əldə edərsə, Qərb ölkələrində narahatlıq yarada bilər.

Bakının Avrasiya məkanında əsas logistika mərkəzi olmaq istəyi o deməkdir ki, o, təkcə Avropa və Çinlə deyil, həm də İran, Rusiya və Türkiyə kimi digər regional oyunçularla münasibətlərini diqqətlə idarə etməlidir. Hər biri regionda öz payına malik olan bu aktyorlar Azərbaycanın Çinlə artan tərəfdaşlığını geosiyasi oriyentasiyada dəyişiklik kimi şərh edə və potensial olaraq gələcək uyğunlaşmaları çətinləşdirir.