Memarlıq yox, maldarlıq - Çoban İsfəndiyarın BİNƏləri

Bu məsələdə mühüm "xidmətləri" olan iş adamlarından biri də “Şərurlu İsfəndiyar” kimi tanınan tikinti maqnatıdır. Son müsahibələrinin birində o, özü açıq şəkildə etiraf edir: “Təhsilim yoxdur, hərf tanımıram, çobandım”. Bu səmimi, amma bir o qədər də qıcıq doğuran açıqlama əslində, onun bu illər ərzində Bakının memarlığına vurduğu zərərin mahiyyətini izah edir. Çünki mahiyyətcə də, memarlıq sahəsində də özünün dediyi kimi, çoban olan bu adam şəhərin mərkəzində ən iri büdcəli, ən böyük tikinti layihələrini həyata keçirdi, Bakının bir hissəsini “qurdu”.

İndi o, bu cür açıqlamalar verməklə sanki öz “zəka dərinliyini”, xalqdan gəldiyini və böyük işlər gördüyünü göstərməyə çalışır. Amma real yanaşsaq, onun dedikləri paytaxtımızın nə qədər acınacaqlı bir durumla üz-üzə qaldığını təsdiq edir. Çünki "çoban memarlığı" sadəcə, bir insanın zövqsüzlüyü deyil, bir dövrün, bir yanaşmanın simvoludur.

Şərurlu İsfəndiyar tikinti bumunun yenicə başladığı, Bakıda hündürmərtəbəli binaların az olduğu illərdə meydan suladı. Şəhərin ən gözəl yerləri, yaşıllıqlar, nəfəs alan məkanlar onun estetika, simmetriya və şəhərsalma prinsipindən uzaq layihələrinin qurbanına çevrildi. Eyni tipli, eyni görünüşlü, eyni qəlibdən çıxmış, həm də Baş Plana uyğun olmayan, necə, üzü hansı səmtə gəldi tikilən, biri-birinə söykənən binalar şəhərin görünüşünü tamamilə pozdu. Bu binalar elə yerlərdə tikildi ki, nə yol qaldı, nə kanalizasiya, nə də parklama, nə də insanların rahat nəfəs ala biləcəyi bir boşluq.

“Çoban memarlığı”nın daha faciəvi tərəfləri də var: həmin illərdə bir mənzilin bir neçə adama satılması, saxta müqavilələrlə ailələrin illərlə mənzillərinə sahib ola bilməməsi, həyatlarını bu evlərə bağlayanların ümidlərinin məhv edilməsi, xeyli adamın həbsxanaya atılması və.s. Hələ də o evlərə görə məhkəmələrə ayaq döyən insanlar var. Bəziləri bu stressi, maddi ziyanı, ailələrinin dağılmasını heç vaxt unutmayacaq. Yəni söhbət sadəcə, binadan yox, insanların taleyindən gedir.

Və ən dəhşətlisi odur ki, bu tikililərin heç biri gələcək barədə düşünməklə planlanmayıb. Bu binalar nə gələcəyin şəhər yükünü hesablayıb, nə də əhalinin artım tempinə uyğun infrastrukturu nəzərə alıb. "Çoban" bu günü düşünür, sabahı yox. Amma şəhər gələcək üçün qurulmalıdır.

Bəs bu “çoban memarlığı” təkcə bir şəxsin yaratdığı problemdirmi? Əsla. Tövlə tikməli olan şəxslərin Bakıda göydələnlər salmağa icazə alması, bu qədər ziyan vurmasına şərait yaradılması, yerli icra qurumlarının, şəhərsalma orqanlarının səssizliyi, hətta bəzən iştirakı bu faciənin kollektiv məsuliyyət daşıyıcılarını göstərir.

Yaxşı ki, bu şəhərdə dövlət qurumları, fondlar və bir neçə samballı tikinti şirkəti tərəfindən həyata keçirilən estetik və funksional layihələr də var. Alov Qüllələri, Heydər Əliyev Mərkəzi, Heydər Əliyev prospektində ucaldılan müasir və zövqlü komplekslər, Olimpiya stadionu, idman sarayları, “Ağ Şəhər” kimi şəhərciklər və digər yaşayış məkanları Bakının üzərində "çoban memarlığı"nın yaratdığı eybəcərliyi az da olsa, görünməz edir. Bu layihələr Bakının dünya miqyasında tanınan simasına töhfə verib, şəhərə nəfəs, estetika və dəyər qatıb.

Əgər binalar yanlız İsfəndiyarların zövqü ilə tikilsəydi, Bakının mənzərəsi daha eybəcər, qarışıq və üzücü olardı.

Amma nə qədər gözəl nümumələr tikilsə də, təəssüf ki, "çoban memarlığı"nın izini itirmək mümkün deyil. Bəlkə də artıq gecdir. Bununla belə, heç olmasa, bundan sonrası üçün bir dərs çıxarmağın vaxtıdır. Ən azı “mən çobandım, amma imperiya qurdum” sözlərini eşidəndə, onu deyənləri alqışlamayaq. Onlardan soruşaq: “O imperiyanın yerində nə qaldı? Qoyunlar, yoxsa insanlar?”