Müasir təhsildə inklüzivlik: müqavimət nədən qaynaqlanır?

Fatimə Oruczadə, İngilis dili və Sosial Elmlər üzrə pedaqoq

Təhsildə inklüzivlik mənşə, bacarıq və ehtiyaclarının müxtəlifliyindən asılı olmayaraq, bütün tələbələrin bərabər təhsil alma imkanlarını həyata keçirmək məqsədi daşıyır. Təhsil sistemləri inkişaf etdikcə, inklüzivlik anlayışı daha da əhəmiyyətli hala gəlib. Bu, hər kəsə qarşı ədalətli davranış və müxtəlifliyi qəbul etməyə sadiqliyi əks etdirir.

Bu məqaləmizdə də elə inklüzivliyin müasir təhsildə zəruriliyi, özü ilə gətirdiyi üstünlüklər, onun qarşısında olan əngəllər və hər bir tələbəyə ədalətlə davranmaq yollarından bəhs edəcəyik.

Təhsildə inklüzivlik anlayışı, bütün tələbələrin ümumi təhsil mühitində, yoldaşları ilə birgə öyrənmək imkanına sahib olması prinsipinə əsaslanır. Bu, yalnız əlilliyi olan və ya kənarlaşdırılmış qruplardan olan tələbələri adi siniflərə yerləşdirməkdən ibarət deyil. İnklüzivlik, bütün tələbələrin müxtəlif ehtiyaclarını qarşılamaq və dəstəkləyici bir öyrənmə mühiti yaratmaq üçün tədris üsullarını, kurikulumları və məktəb mühitini tənzimləmək deməkdir.

İnklüzivliyi təşviq etmək, bütün tələbələrə bərabər öyrənmə haqları aşılamaq və uğur imkanları təqdim etmək deməkdir. Bu yanaşma, təhsildə sosial-iqtisadi fərqliliklər, əlilliklər və ya dil maneələri səbəbindən yaranan qüsurları aradan qaldırmağa kömək edir. Hər bir tələbəyə eyni keyfiyyətli təhsil təqdim edir. İnklüziv təhsil tələbələr arasında sosial qarşılıqlı əlaqə konsepsiyasını dəstəkləyir. Bu qarşılıqlı əlaqələr empatiya, problem həll etmə və hörmətin inkişafına kömək edərək daha da harmonik bir cəmiyyətin qurulmasına zəmin yaradır. İnklüziv mühitdə tələbələr müxtəlifliyə dəyər verməyi və başqaları ilə səmərəli əməkdaşlıq etməyi öyrənirlər.

Tədqiqatlar göstərir ki, inklüziv təhsil bütün tələbələr üçün təkmilləşdirilmiş akademik nəticələrə səbəb ola bilər. Müəllimlər müxtəlif öyrənmə üslubları və ehtiyaclarına cavab vermək üçün fərdiləşdirilmiş tədris strategiyaları həyata keçirdikdə, ümumi tələbə performansı inkişaf edir. Getdikcə müxtəlifləşən və qloballaşan dünyada inklüziv təhsil alan tələbələr müasir iş dünyası tendensiyalarına daha yaxşı adaptasiya olunurlar. Onlar müxtəlif mühitlərdə fəaliyyət göstərməyi, müxtəlif mənşəli insanlarla əməkdaşlıq etməyi və fərqli perspektivlərə uyğunlaşmağı öyrənirlər.

Effektiv inklüzivlik müəllimlər üçün ixtisaslaşdırılmış təlimlər, əlçatan materiallar və dəstək xidmətləri də daxil olmaqla kifayət qədər resurslar tələb edir. Bir çox məktəblər büdcə məhdudiyyətləri ilə üzləşirlər və inklüzivliyin uğurla həyata keçirilməsi üçün lazım olan alətləri və təlimləri təmin etməkdə çətinlik çəkirlər. Bəzi müəllim və valideynlər anlaşılmazlıq səbəbindən inklüziv yanaşmalara qarşı çıxa bilərlər. Müqavimət inklüziv təhsilin bütün tələbələrin təhsildəki məhsuldarlığına mənfi təsir göstərəcəyi və ya müəllimlərin iş yükünü artıracağı ilə bağlı narahatlıqlardan qaynaqlana bilər. Bir çox müəllimlər inklüzivliyin həyata keçirilməsində əsas rol oynayırlar. Bununla belə, bir çox müəllimlər inklüziv yanaşmalar və fərdiləşdirilmiş tədris strategiyaları üzrə kifayət qədər təlim almaya bilər ki, bu da müxtəlif tələbə ehtiyaclarına uyğunlaşmağı çətinləşdirə bilər. Müxtəlif tələbələr inklüziv mühitdə mədəni və linqvistik problemlərlə üzləşə bilərlər.

Müəllimlər bütün tələbələrin təlim prosesinə tam cəlb olunmasını təmin etmək üçün bu maneələri dəf etməlidirlər. Onlar müxtəlif tələbə ehtiyaclarını ödəmək üçün fərdiləşdirilmiş tədris metodlarından istifadə etməlidirlər. Bu yanaşma tədris metodlarının, materiallarının və qiymətləndirmələrinin müxtəlif təlim üslublarına uyğunlaşdırılması deməkdir. Davamlı peşəkar inkişaf müəllimləri inklüziv yanaşmaları həyata keçirmək üçün lazımi bacarıq və biliklərlə təmin etmək baxımından vacibdir. Təlim fərdiləşdirilmiş tədris, davranışın idarə edilməsi və mədəni uyğunluq strategiyalarına diqqət yetirməlidir.

Ümumi təhsil müəllimlərinin xüsusi təhsil müəllimləri və ya yardımçı heyətlə birgə işlədiyi təhsil modelləri inklüzivliyin effektivliyini artırır. Birgə tədris mütəxəssis biliklərinin mübadiləsinə imkan verir və ümumi öyrənmə mühitində tələbələrə məqsədyönlü dəstək verir. Ailələrin və ictimaiyyətin təhsil prosesinə cəlb edilməsi inklüzivliyin uğuru üçün çox vacibdir. Məktəblər şagirdlərin müxtəlif ehtiyaclarını dəstəkləmək və inklüziv öyrənmə mühiti yaratmaq üçün valideynlər və baxıcılarla, eləcə də icma təşkilatlar ilə güclü tərəfdaşlıq qurmalıdırlar. Məsləhət, dil yardımı və adaptiv texnologiyalar kimi əlavə dəstək xidmətləri xüsusi tələbə ehtiyaclarını ödəməyə kömək edə bilər. Məktəblər bu xidmətlərin mövcud olmasını və ümumi təhsil təcrübəsinə inteqrasiya olunmasını təmin etməlidir.

İnklüziv kurrikulumda perspektivlər və təcrübələr əks olunmalıdır. Təhsilə inklüzivlik konsepsiyası müasir təhsilin mühüm tərkib hissəsidir. Bütün struktur üçün ədalətlilik və bərabərlik prinsiplərinə riayət edilməsi daha dəqiq və dayanıqlı təhsil mühitinin inkişaf etdirilməsi məqsədi daşıyır. Müəllimlər, administrasiyalar, icmalar və təhsil rəhbərləri birlikdə işləməklə inklüzivliyin bütün təhsil mühitində uğurla həyata keçirilməsini təmin edə bilərlər.